Gangenstelsels

We staan in de Noorderkerkstraat, maar dit verhaal kan zich in tal van straten in de Jordaan afspelen. Aan de overkant zien we de nummer 9 en 15. Nummers 11 en 13 lijken verdwenen achter een deur. Dan doet de groep nog een stap naar achteren en verschijnt tussen de huizen nauwelijks zichtbaar een rood dakje. Daarachter moeten dus de ontbrekende nummers liggen. Dan vertel ik ze dat achter die deur een gang schuilgaat. Een gang was oorspronkelijk niet meer dan dat, absoluut niet bedoeld voor bewoning. Maar door de hoge woningnood in de stad in de 18e en 19e eeuw werd alles volgebouwd. Op binnenerven en tussenruimtes werden kleine huisjes gebouwd. Hierdoor ontstond een uitgebreid gangenstelsel waar het licht niet binnenkwam, sanitaire voorzieningen niet bestonden en waar mensen in hele armoedige omstandigheden woonden in krotten, kelderwoningen houten hutjes waar mensen tot ver in de 20e eeuw bleven wonen.

 Ook in wat bekend zou worden als de Jodenbuurt, in de omgeving van het Waterlooplein, waren veel van dit soort gangen te vinden. Veel daarvan is echter vervangen door nieuwbouw. Maar in de Jordaan stikt het nog van gangen of overblijfselen daarvan. Ik citeer hieronder een stukje uit 1901 (Krotten en Sloppen, Louis M. Hermans) wat goed beschrijft hoe het leven was in die gangen. Willen jullie nog meer weten. dan kan ik wat literatuur aanraden.
"De percelen zijn alleen te bereiken door een gang 1,75m hoog is en 0.78m breed is. ... Het steegje is zo nauw dat er geen daglicht binnen kan dringen. ... Het is onbegrijpelijk dat deze woninkjes niet afgekeurd zijn. Het is vochtig en de bewoners verkeren de hele dag in het halfduister. Ook is er geen doorlopend privaat (toilet)." Na dit vernietigende rapport is de Woningwet ingesteld en werden de woonomstandigheden in de binnenstad verbeterd. Toch zouden tot in de jaren '50 mensen nog in deze sloppen blijven wonen.

Op een flink aantal plaatsen zijn er nog overblijfselen van deze gangen nog te zien, zoals op de Elandsgracht. Daar zit naast de Albert Heijn de Koninginnengang, aangegeven met een naambordje en het best te zien vanaf de overkant. als je dan toch aan de overkant bent, loop een stukje door. Daar zit de Hartshoorngang, een van de weinige gangen waar je nog gewoon doorheen kan lopen. Nou weet ik dat ze daar aan het verbouwen zijn dus mogelijk is het even niet toegankelijk.Maar door de hele Jordaan zitten dit soort gangen, de meeste afgesloten. Sommige afgezet door een deur of een hek, sommige dichtgetimmerd of bij een aangrenzend pand getrokken. Weten waar ze zitten? Let op deuren waar geen huis aan vast lijkt te zitten, een ruimte tussen huizen smaller dan een steeg of zomaar verdwijnende huisnummers. Op de Willemsstraat zijn mensen een project begonnen om aan te geven waar en hoe vroeger de talloze gangen daar gelopen hebben.

Meer weten over de Willemstraat? Volgende keer vertel ik daar nog veel meer over in de speciale Koningsdag-special: Een straat voor Willem.